جنگ جمل
✍ علل جنگ جمل از زبان امیرالمؤمنین على (ع)
1. قدرت طلبى طلحه و زبیر: ایشان در خطبهى 148 نهج البلاغه چنین توضیح مىدهند: “ر کدام از طلحه و زبیر امیدوار است که حکومت را به دست آورد و دیده به آن دوخته و رفیق خود را به حساب نمىآورد.[1]
2. عهد و پیمان شکنى: ایشان در خطبهاى ضمن فرمان آماده باش به مردم مىفرمایند: “مانا طلحه و زبیر بیعت و عهد را نقض کرده و عایشه را از خانهاش بیرون کشیدهاند تا فتنه به پا کنند و خونریزى راه بیاندازند".[2]
3. کینه و کدورت دیرینه: این نکته قابل انکار نیست که کینه هایی نسبت به علی(ع) وجود داشته است. از این رو امیرالمؤمنین (ع) سابقهى این امر را در مواردى بر مىشمارد، از جمله اینکه:
الف: چون پیامبر مرا بر پدر عایشه برترى داده بود.
ب: چون پیامبر (ص) مرا به اخوت با خویش مختص نموده بود.
ج: چون خداوند دستور داد که همهى ابواب منتهى به مسجد بسته شود حتى باب پدر عایشه، اما باب من بسته نشد.
د: چون در روز خیبر رسول اکرم (ص) پرچم را بعد از این که به دیگران داد آن را به من دادند و من نیز پیروز شدم موجب غمگین شدن آنان گردید و….[3]
علاوه بر این، طلحه و زبیر ؛ امیدوار بودند که على (ع) در امور با آنها مشورت نماید چرا که این دو خود را با على (ع) در رتبه و مقام مساوى و حتى بالاتر مىدانستند، آنها امیدوار بودند که با مرگ عثمان، بخشى از حکومت را به دست گیرند، لیکن هیچ کدام از این امور تحقق نیافت و این سبب شد که خصومت قبلى این دو با امیرالمؤمنین (ع) آشکار گردد.
4. نفاق: على (ع) در خطبه 13 نهج البلاغه دین این عده را دورویى مىداند.[4]
5. از بین بردن امنیت جامعهى اسلامى: بعد از آن که اصحاب جمل در بصره قدرت گرفتند، به خزانهى بصره و بیت المال حمله نموده و آن را غارت کردند و همچنین به مردم حمله نمودند و عدهاى را شکنجه کرده و عدهاى را به قتل رساندند.[5]
6. سرپوش گذاشتن بر عملکرد خویش: وقتى به امیرالمؤمنین (ع) خبر رسید که طلحه و زبیر براى خونخواهى عثمان قیام نمودهاند ایشان فرمودند: کسى جز خود ایشن عثمان را نکشت.[6]
و نیز مضمون همین سخن را حضرت (ع) در خطبهى 137 نهج البلاغه آوردهاند که: آنها انتقام خونى را مىخواهند که خود ریختهاند.[7]
با این اوصاف حضرت مىفرمایند: طلحه خود جنگ را به راه انداخته تا بخاطر قتل عثمان مورد سئوال واقع نشود.[8] با تأمل در فقرات فوق متوجه مىشویم:
اولاً: در اکثر طعنها و سرزنشهایى که از امیرالمؤمنین (ع) نسبت به اصحاب جمل وارد شده، ایشان روى سخنشان با طلحه و زبیر است. گو این که حضرت (ع) مسبب اصلى جنگ را این دو مىداند و به عبارت دیگر، عایشه نقش فرعى در این غایله داشته و از سوى آنها مورد سوء استفاده قرار گرفته است.
ثانیاً، ملاحظه مىشود که هیچ یک از دلیلهایى که اصحاب جمل براى کارشان ذکر نمودهاند موجّه نمىباشد. به ویژه وقتى که بدانیم قتل و خونخواهى عثمان بهانهاى بیش نبود؛ چرا که عایشه با عثمان نیز چندان رابطه ى حسنهاى نداشته است. نقل شده است که عایشه پیراهن رسول خدا (ص) را نزد عثمان مىبرد و به او مىگوید: هنوز رطوبت کفن رسول خدا (ص) خشک نشده که تو چنین، احکام او را تحریف مىکنى.[9]
پس ملاحظه مىکنید اصحاب جمل تحت عنوانى به ظاهر زیبا و حق مآبانه بر علیه اولى الامر خویش قیام نمودند و پیمان و بیعت خویش را شکستند در حالى که این عنوان بهانهاى بیش نبود.
……………………. ? ? …………………
[1] نهج البلاغة، ص 206، انتشارات دار الهجرة، قم، بی تا.
[2] شیخ مفید، الجمل، ص 240.
[3] همان، ص 410-409.
[4] نهج البلاغة، ص 55.
[5] نهج البلاغه، ص 336، خ 218.
[6] مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج32، ص 121، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404 هـ ق، به نقل از تاریخ طبری و بلاذری.
[7]نهج البلاغه، ص 194.
[8] نهج البلاغه، ص 250، خطبهى 174.
[9] ابن ابی الحدید معتزلی، شرح نهج البلاغة، ج 6، ص 215، کتابخانه آیت الله مرعشی، قم، 1404 هـ ق.